هنر و معماری رنسانس
معماری رنسانس جنبش فرهنگی مهمی بود، جنبشی که آغازگر دورانی از انقلاب علمی و اصلاحات مذهبی و پیشرفت هنری در اروپا شد. عصر نوزایش ،دوران گذار بین سدههای میانه و دوران جدید است. در میان موافقان با آن در دوره رنسانس، به معنای بازگشت به سوی سنتهای کلاسیک هنر روم و یونان بود. در واقع، مخالفان سبک گوتیک معتقد بودند که میخواهند بار دیگر به سوی مولفههای هنری روم و یونان بازگردند و آن عناصر را احیا کنند. اولین بار، واژه لفظ رنسانس را فرانسویها در قرن ۱۶ میلادی، به کاربردند. معمولاً شروع دوره نوزایش را در سده چهاردهم در شمال ایتالیا میدانند. خواستگاه رنسانس شهر فلورانس است. این جنبش در سده پانزدهم میلادی، شمال اروپا را نیز فراگرفت. رنسانس، یک تحول ۳۰۰ سالهاست که در سالهای ۱۳۰۰ از فلورانس ایتالیا شروع شد.
زمینه های شکل گیری معماری رنسانس
شکست امپراطوری بیزانس از مسلمانان عثمانی و فرار یونانی ها به ایتالیا، پایان جنگ های صدساله داخلی اروپا و برقراری امنیت،پایان بیماری طاعون و افزایش سلامت و آرامش اجتماعی و پیشرفت های علمی، زمینه های شکل گیری رنسانس را به وجود آوردند.
واژه رنسانس
در واقع نام رنسانس در زبان فرانسوی به معنی “تولد دوباره” یا “نوزایش” است و به دوره ی بیداری و پیشرفت در ایتالیا و اروپای شمالی برمی گردد.
تحولات عصر رنسانس
- توسعه علم، دانش و اندیشه بشری و گذر از بینش ماورالطبیعه
- تضعیف موقعیت پاپ و کلیسا، ارزش یافتن زندگی مادی در برابر زندگی معنوی
- اختراع اصول پرسپکتیو و استفاده از آن در نقاشی و معماری
- از بین رفتن اختلافات طبقاتی و سلسله مراتب اجتماعی
- شکل گیری اومانیسم و اهمیت یافتن انسان به عنوان مبنی همه چیز
ویژگی های شاخص معماری رنسانس
- چیدمان متقارن پنجرهها و درها
- استفادهی فراوان از ستونهای کلاسیک(ستون دیواری)
- آذینهای بالای درب یا همان سنتوریهای سهگوش
- نعل درگاه مربعی شکل
- طاق
- گنبد(گنبد ها از لحاظ ساختاری و زیبایی کاربرد داشت و استفاده از آن در ساختمان های غیر مذهبی رواج پیدا نمود)
- سقف داخلی مسطح یا حفرهمانند
- طاقچههای داخل دیوار که با مجسمه پر میشدند
مراحل معماری رنسانس
- آغازین ( از سال 1200 تا 1400 میلادی)
- میانه (از سال 1400 تا 1500 میلادی)
- پیشرفته (از سال 1500 تا 1525 میلادی)
- پسین ( از سال 1530 تا 1600 میلادی)
رنسانس آغازین
در اين قرن مفاهيم دستور ساختماني كشف شده و فرم بناها شكلي هندسي و موزون دارند .بناهاي اين دوره الهام گرفته از دوران باستاني كلـاسيك و آثار بجا مانده از بناهاي رومي است .مي توان شاخص تـرين بناي متعلق بـه ايـن دوره را كليساي San Lorenzo درFlorence توسط Filippo Brunelleschi نام برد.
در این دوره از رنسانس که می توان آن را بین قرن های 14 تا 15 دانست، معماران برجسته ایتالیایی کوشیدند تا سبک معماری کلاسیک را که نشات گرفته از معماری روم و یونان باستان بود کمی بست داده و در آن کمی خلاقیت به خرج دهند. در این دوره معماران ایتالیایی سبک معماری رومی را به نسبت با نیازهای وقت، و همچنین تفکرات موجود در جامعه تغییر داده و تحولات عظیمی را در علم معماری بوجود آوردند. البته رنسانس اولیه در ابتدا بیشتر خودش را در نقاشی و مجسمه سازی نشان داد و آرام آرام پای خودش را در علم معماری باز کرد.
برونلسکی و آلبرتی از پیشگامان مرحلهی پیشین یا همان آغازین معماری رنسانس (Early Renaissance) به حساب میآیند که حدوداً از سال 1200 تا 1400 میلادی رواج داشت.
از ویژگی های عصر رنسانس آغازین میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
- مجسمه سازی و نقاشی از ظرافت بیشتری برخوردار می شود.
- چهره ها به شکل غیر الهی و زمینی (تقدس زدایی )ترسیم می شود.
- در نقاشی پرسپکتیو ابداع می گردد.
رنسانس میانه
این دوره از معماری رنسانس در بین قرن های 14 تا 15 رواج داشته است. در این دوره تحولات عظیمی در معماری رنسانس بوجود آمد. در دوره رنسانس میانه بود که بحث تقارن مرکزی در سازه بوجود آمد. تقارن مرکزی به این معنی است که تمام اجزای سازه می بایست بر اساس یک مرکزیت در سازه، متقارن باشند.
و همچنین در زمینه نقاشی و مجسمه دوباره جنبه های مذهبی افزایش پیدا کرده چهره ها به گونه ای مقدس تصویر می شوند ولی از ظرافت بسیاری برخوردار هستند و به آناتومی و ویژگی های فیزیکی بسیار دقت می شود.
از ویژگی های معماری رنسانس میانه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
- استفاده از عناصر معماری کلاسیک (قوس نیم دایره، گنبد و سرستون)
- شکل گیری بنا ها بر اساس نوعی تقارن مرکزی
- توجه دوباره به ساخت بناهای عمومی و شهری مانند تالارها
- توجه به کاخ سازی به شیوه سرای رومی با دهلیز سرگشاده
- کاهش ارتفاع بنا ها با توجه به مقیاس انسانی
- استفاده از عناصر افقی مانند طره، هره و سنتوری برای تاکید بر خطوط افقی
- کاه ارتفاع بناها با توجه به مقیاس انسانی
- مشهورترین معمار این دروه برونلسکی که معروفترین اثرش کلیسای سانتاماریو دلفیوره در فلورانس است.
شاخص ترین ساختمان های این دوره:
- کلیسای فلورانس، سانتا ماریا دلفیوره
- بیمارستان کودکان سرراهی
- نمازخانه پاتسی
- کلیسای سن اسپریتو
رنسانس پیشرفته
رواج این مرحله را حدوداً از سال 1500 تا 1525 میلادی تخمین میزنند. تأکید این سبک بر روی تناسب، تعادل و زیبایی ایدهآل بود و همچنین طرح مرکزی و تقارن چرخشی در این دوره رواج داشت؛ به این معنی که اگر نقشهی ساختمان در اطراف نقطهی مرکزی خود بچرخد، ظاهر آن از جهات مختلف یکسان به نظر میرسد. معمولاً این طرح مرکزی شکلی دایرهای، مربعی یا ۸ ضلعی دارد.
یکی از مشخصات اصلی این دوره، استفاده از تفکر اومانیسم (Humanism) در جریان رنسانس بود.اعتقادات اومانیستی به شدت رواج پیدا می کند و انسان و تناسباتش معیار همه طراحی ها می شود.(به طور مثال آثار میکل آنژ) به طوری که از طرح بدن انسان جهت تکمیل آثار هنری استفاده می شده است.
از ویژگی های معماری رنسانس پیشرفته میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
- احیای معماری یونان،رم و صدر مسیحیت با شکوه بیشتر
- رواج ایده آل گری و شکوه در هنر (اهمیت بیش از اندازه تقارن مرکزی در میدان کاپیتوله یا برابری ابعاد عمودی و افقی نما در کلیسا سنت آندرئا)
- پیکره ها در این دوره چیزی هستند ما بین دوره آغازین و میانه
- از آنجایی که پلان های مرکزی با کارکرد کلیسا هماهنگ نبودند پلان های این دوره به شکل ترکیبی شکل میگیرند.
- ساختمان های این دوره تندیس گونه ساخته میشوند و استفاده از پیکره در داخل ساختمان به جای نماسازی شیوه گوتیک
- بهره گیری از پرسپکتیو و ابداع سایه روشن
- استفاده از نماد های معماری کلاسیک روم، جرز سنگین، قوس نیم دایره، ستون تو کار و گچ بری و تاکید بر خطوط افقی
- نماسازی کاخ ها با چند نوع سنگ تیشه خورده و ناصاف و هر طبقه با طره ای از طبقه دیگر جدا میشد
- ساختن ساختمان های ییلاقی به پیروی از رسم روم باستان برای دولتمردان معمول گردید این خانه ها در میان باغ و یا خارج از شهر طراحی میگردید
شاخص ترین ساختمان های این دوره:
- کاخ شامبور در فرانسه
- کلیسای سن پیترو (برامانته و میکل آنژ)
- میدان کاپیتوله
رنسانس پسین
نظم و سادگی بیش از اندازهی رنسانس پیشرفته در مرحلهی بعدی تا حدودی کمرنگتر شد و جای خود را به تکلفگرایی (Mannerism) داد.که با نام رنسانس پسین (Late Renaissance) نیز شناخته میشود. در واقع میتوان گفت که این سبک، واکنشی به کمالگرایی رنسانس پیشرفته بود و معماران در این مرحله عمداً به دنبال نوآوری و پیچیدگی بودند؛ تا جایی که گاهی حتی به نتیجهای عجیب و غریب میرسیدند. تکلفگرایی در مجسمهسازی و نقاشی اینگونه بود که شکل طویل و کشیده شدهی انسان را در موقعیتهای پیچیده و غیرطبیعی قرار میدادند.
در معماری نیز شکلهای کلاسیک معمولاً کشیده میشدند و گاهی تعادل و هارمونی کلاسیک آنها به هم میریخت. با این هنجارشکنیها و جستجوی ویژگیهای هنری جدید، تکلفگرایی به سبکی تأثیرگذار تبدیل شد و توانست حتی هنرمندانی که ترجیح میدادند به سبک کلاسیک پایبند بمانند را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این سبک حدوداً از سال 1520 و 1530 رواج پیدا کرد و تا اواخر قرن 16 میلادی در ایتالیا ادامه داشت و در نهایت سبک باروک جایگزین آن شد. ویلای فارنیسه (Villa Farnese) یا همان ویلای کاپرارولا (Villa Caprarola)، نمونهی خوبی از معماری این دوره به شمار میرود.
آندرا پالادیو (Andrea Palladio)، سرشناسترین معمار رنسانس پسین و از جمله افرادی به حساب میآید که بر روی زیبایی سبک کلاسیک تأکید داشت.
معماران رنسانس و آثار آنها
- فیلیپو برونلسکی (آثار : بیمارستان کودکان سرراهی ، کلیسای سانتا ماریا دلفیوره)
- جولیا داسانگلو (آثار : کاخ شامبور)
- لئون باتیستا آلبرتی (آثار : کلیسای سان فرانچسکو ، کلیسای سنت آندرئا)
- برامانته (آثار : معبد تمپیه تو ، کلیسای سن پیترو )
- میکل آنژ (آثار : میدان کاپیتوله ، کلیسای مدیچی، کتابخانه لورنزو)
- آندره پالادیو (آثار : تالار شهر ونیز، ویلای روتوندا)
معماری رنسانس در فلورانس
شهر فلورانس را مهد رنسانس به حساب میآورند.ترکیب ویژگیهایی همچون ثبات سیاسی، رفاه، شکوفایی و سرمایهگذاری در هنر باعث شد تا معماران بتوانند رویکرد جدید محققانهی خودشان را در طراحی ساختمانها به کار بگیرند و در عین حال خاندان ثروتمندی همچون مدیچی نیز از آنها حمایت میکردند. دلیل دیگری که شهر فلورانس رهبریِ تغییر به سمت ایدهآلهای سبک رنسانس را برعهده داشت، این بود که ایتالیا هیچگاه به طور کامل از سبک پیشین، یعنی گوتیک استقبال نکرد. سبک کلاسیک همواره در دوران قرون وسطی نیز الهامبخش هنرمندان بود و همچنان به عنوان الگوی معماران رنسانس باقی ماند.
رنسانس در رم
شهر رم، پایتخت دوم رنسانس و یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و معماری در این دوره به شمار میرفت. سبک رنسانس رومی تفاوت چندانی با معماری رنسانس در فلورانس نداشت؛ اما میتوان گفت که بیشتر حامیان آن در رم، صاحبمنصبان کلیسای کاتولیک بودند و بیشتر ساختمانها کارکردی مذهبی داشته یا به عنوان کاخ از آنها استفاده میشد. همانطور که بالاتر گفتیم، کاخ فارنیسه یکی از مهمترین کاخهای دوران رنسانس پیشرفته در رم به حساب میآید که گاهی آن را با ویلای فارنیسه یا همان ویلای کاپرارولا اشتباه میگیرند که در مرحلهی رنسانس پسین به آن اشاره شد.
معماری رنسانس در ونیز
سبک رنسانس در ونیز با ساخت بناهای گوتیک مهمی همچون کاخ کادورو (Ca’ d’Oro) و کلیسای فراری (Basilica dei Frari) همراه بود. این مرحله از معماری نشان میدهد که اثرات سبک گوتیک و بیزانسی در مقایسه با شهر فلورانس و رم، مدت زمان بیشتری در ونیز دوام آورد. معماری این دوره در ونیز بیشتر بر پایهی آثار آندرا پالادیو بود که طراحی بعضی از تأثیرگذارترین بناها در شهرهای مختلفی از ایتالیا را بر عهده داشته است. کلیسای سان جورجو ماجوره (Church of San Giorgio Maggiore) و کلیسای ایل ردنتوره یا همان منجی مقدس (Il Redentore) در ونیز، از جمله آثار پالادیو و ترکیبی از سبک معماری رنسانس و پالادیان به شمار میروند.
ویژگی معماری رنسانس فرانسه
ویژگی معماری رنسانس فرانسه به سبکی گفته میشود که از ایتالیا به فرانسه در اوایل قرن شانزدهم وارد شد و سپس در معماری بومی و سنتی توسعه پیدا کرده است. همچنین عصر گذر به رنسانس در فرانسه معادل زمانی است که جزییات رنسانسی با مشخصههای معماری گوتیک نظیر پشتبندهای کلیسا و سرمنارهها به نحوی پیوند زده شده بودند. آنچه در این دوران جالب توجه بود عبارت است از کیفیت مردانه و اعتدال ساختمانهای برجستهای که منتج از شیوهی جمعی اجزای پلان، ترکیببندی و جزییات بودند.تزیینات در این دوره تا حد بسیاری محدود و سادگی را ترویج داده است. قلعه چمبورد و باغهای رنسانس فرانسوی نظیر باغ تویلری از این جمله است.
معماری رنسانس در ایران
معماری رنسانس در مساجد و ساختمانهای گنبدی ایرانی در دوره سلسلهی صفوی، زمانیکه شاه عباس بازسازی اصفهان را آغاز کرد با ساخت میدان نقش جهان در مرکز پایتخت آغاز شد. از ویژگیهای گنبدهای ایرانی، که آنها را از گنبدهای ساخته شده دوران مسیحیت، عثمانی و امپراطوری مغول متمایز کرده است، کاشیهای رنگی است به نحوی که نمای خارجی گنبدها همانند فضایی داخلی پوشیده شده است. تعداد چنین گنبدهایی در اصفهان افزایش یافت و شکل آبی متمایز شده بر خط آسمان شهر غالب شد. نور بازتاب شده از گنبدها سبب شده که از دور همانند جواهری پرزرق و برق از دور برای مسافران جاده ابریشم دیده شود. همچنین، ایران عصر صفوی همانند ایران کنونی، حلقه ارتباطی بسیار مهمی در ترددهای بینالمللی بود، دستکم یکی از مسیرهای «جاده ابریشم» از این کشور عبور میکرد و در نتیجه شاه عباس به دلایل اقتصادی و نظامی دستور ساخت جادهها با کاروانسراهای متعدد را داد.
تحلیل برخی از آثار سبک رنسانس
گنبد کلیسای فلورنس (سانتا ماریا دلفوره)
گنبد کلیسای فلورنس گنبدی است که در سال ۱۴۱۹ میلادی بدستان معمار بزرگ ایتالیایی فیلیپو برونشلی ساخته گردید.
فضای زیر این گنبد 42 متر پهنا دارد و این اثر توسط برونسکی معمار برجسته رنسانس و با نبوغی استثنایی فرم ایجاد گنبد را حل کرده است. او مرکز گنبد را بالا برد و آنرا به گرد یک مقطع تیز دار طراحی کرد و برای حداقل رساندن وزن ساختمان یک گنبد دو پوسته نسبتاً نازک به گرد تویزههای بیست و چهار گانه آن که هشت تویزه آن در بیرون قابل رویت هستند طراحی کرد و نوک گنبد را با فانوس بزرگی مهار کرد.
شایان ذکر است که این معمار در ایجاد این گنبد تحت تأثیر معماری گنبد سلطانیه (دوره ایلخانی) قرار گرفته است.
موزه لوور پاریس
موزه لوور فرانسه یکی از بزرگترین و مهمترین موزههای دنیا است. این موزه که بزرگترین موزهی هنری فرانسه و یکی از مهمترین ساختمانهای تاریخی این کشور محسوب میشود، در شهر پاریس واقع شده است.این موزه در قلعهی لوور برپا شده است. ساخت این قلعه در اواخر قرن ۱۲ و تا اوایل قرن ۱۳ میلادی به دستور فیلیپ دوم صورت گرفت. با گذر روزها و سالها، تغییرات مختلفی در ساختار این قلعه پدید آمد.
کاخ شامبور
این کاخ در کشور فرانسه احداث گردیده است. در این کاخ مفاهیم تعادل و تقارن به سبک ایتالیایی بر فرم بی قاعده دژهای قدیمی فرانسوی غلبه کرده است.این نقشه چهارگوش به وسیله برج هایمدوری در چهار گوشه خود موردتاکید بیشتری قرار گرفتهاست وساختمان مرکزی نیز بر اساس یک نقشه صلیب یونانی است که در چهار گوشه آن نیز قرینه فضای بیرونی چهار برج در چهار گوشه آن تعبیه گردیده است.
میدان کاپیتول (کاپیتولینه)
این مجموعه توسط میکلانژ درسال 1539 تجدید بنا شد.
کلیسای سن پیتر
در مجاورت واتیکان در شهر رم واقع شده است که نزدیک به ۲۰۰ هزار متر مربع وسعت دارد و حجاریها و مجسمه های بالای سقف آن اثر میکل آنژ هنرمند مشهور ایتالیایی است.مشهورترین کلیسای واتیکان، ایتالیا و بزرگترین کلیسای جهان کلیسای سن پیتر است که در سال ۱۶۲۶ ساخته شده و ساخت این کلیسا نزدیک به ۱۲۰ سال طول کشیده است. یکی از شناخته شده ترین نمونه های سبک رنسانس کلیسای سن پیتر است.
کلیسای سیستین – Sistine Chapel
کلیسای سیستین در واتیکان، ایتالیا در سال ۱۵۰۸ ساخته شده و محل اقامت رسمی پاپ است. مشهورترین ویژگی این کلیسا علاوه بر سبک آن، نقاشی آفرینش آدم، اثر میکل آنژ است که روی سقف آن کشیده شده است.
بیمارستان کودکان سرراهی (۱۴۲۴-۱۴۱۹ م)
این بنا در شهر فلورانس و توسط برونلسکی که اولین سبک مشخصه خود را پیاده کرد، طراحی شده است. عنصر بنیادی در طراحی این ساختمان یک رشته قوس های نیم دایره متکی بر ستون های باریک و محصور در قالبی از ستون های چهارگوش در بدنه نما است که در زیر اسپری تخت و افقی قرار گرفته اند.
دهلیز کتابخانه لورنس
این دهلیز توسط میکلانژ طراحی و ساخته شده است. نقشه ویژه این ساختمان از وظیفه خاص کتابخانه و زمین نسبتا محدودش متاثر بود و میکلانژ می بایست در دو فضای متضاد، یکی فضای دراز و باریک کتابخانه و دیگری فضای عمودی دهلیز آن کار می کرد.
در فضای دوم همه چیز عظیم و تجسمی است، ولی در فضای نخست سطوح و برجستگی های تالار مطالعه یکنواخت و کم عمق تر شده اند. برای آن که حواس مطالعه کنندگان پرت نشود ارتفاع پله ها و نرده های طرفین آن طوری کار شده است که حرکت بر روی آن را آسان می سازد. ستون نماها و تاق نماهایی که به صورت جفتی و گاه به صورت منفرد در این بنا به کار گرفته شده متاثر از معماری روم باستان است.
تمپیه تو
برامانته پس از ورودش به روم در سال 1499 میلادی بنایی ساخت که بعدها به عنوان معماری کلاسیک و گنبددار برای رنسانس و دوره های بعد شناخته شد. این بنا تمپیه تو نامیده می شد و وجه تسمیه اش آن بود که ظاهرا به یک معبد کوچک دوران پیش از مسیحیت شباهت دارد.
کلیسای سانتا ماریا دله کارچری (۱۴۵۸)
این کلیسا در مانتوا طراحی و اجرا شد. این بنا از روی یک پلان صلیب یونانی ساخته شده است. در این بنا بازوهای صلیب یونانی کوتاه هستند و تاکید معمار بر مربع مرکزی و گنبد بوده است. این کلیسا به یک ساختمان نقشه مرکزی نزدیک شده است. در این بنای بلوک مانند پهنا و ارتفاع یکی است و پهنای بازوهای صلیب دو برابر عمقشان است. مفصل بندی ساختمان شدیدا تحت تاثیر آثار برونلسکی است. این بنا با نمازخانه پاتسی قابل مقایسه است.
کاخ پیتی
از نمونه های مهم سبک رنسانس کاخ پیتی است. در سال ۱۵۴۹ ساخته شده و در قرن ۱۸مدتی مقر ناپلئون بوده است. این کلیسا به اندازه نمونه های دیگر شناخته نشده، اما یکی از نمونه های این سبک است که محوریت غیر مذهبی دارد.
کلیسای سانتواسپیریتو
این کلیسای چلیپا شکل پس از مرگ برونلسکی به پایان رسید و چنان بر پایه بخش های چندگانه یا قطعه های مربع تقاطع گنبددار طراحی شده که طراحی رمانسک را به یاد می آورد.
این واحدها که فضایی پیوسته و بی گسست است به شیوه باسیلیکا های مسیحیت آغازین بازتاب نیافته است.راهروهای جانبی که به مربع های کوچک ترو دارای مربع های تاق بندی شده تقسیم شده اند،دورتا دورفضای سقف مسطح میانی کشیده شده اند.در عین حال تلاش برونلسکی برای ارائه یک نقشه وجلوه ای متمرکز به فضای گنبد داخلی نشان می دهد که وی تحت تاثیر ویژگی های فشرده و مستقل ساختمان هاییمانند معبد پانتئون است.
ویلای روتوندا
این ویلا یکی از معروف ترین ویلاهای عصر رنسانس است که توسط آندرئا پالادیو برروی تپه ای ساخته شده است.این ویلا بدون یال های فرعی شامل ساختمانهای خدماتی استو از لحاظ طرح و نقشه گونه ای کلاه فرنگی به شمار می رفت.به این ترتیب نقشه ساختمانی متراکم در مرکز این ویلا با چهار نمای همانند و رواق ورودی مشابه اش منطقی و مفید به نظر می رسند. چون از تک تک این رواق ها می شد در حکم یک سکو استفاده کرد و به اطراف نگریست و منظره متفاوتی را در برابر خود دید. این ساختمان با پلان ویژه اش کمال مطلوب معماران رنسانس بود.
معبد مالاتستایی (سان فرانچسکو)
نام کلیسای جامع شهر ریمینی در ایتالیا است.این معبد که سان فرانچسکو نام دارد در رواج همگانی معبد مالاتستایی نامیده میشود.نمای ساختمان کلیسای مزبور شکل و فرم جالبی دارد و آن بعلت شکستن تقارن در بخش فوقانی یا سنتوری بالای آن است . چون با ایجاد یک شکاف و مرتفع کردن یکی از طرفین سنتوری فرم خاصی در آن در نظر گرفته شده است و در قسمت پایینی هم یادآور نمای تاق نصرتهای رومی است.
ال اسکوریال – El Escorial
بیشتر نمونه های سبک رنسانس در ایتالیا دیده میشود اما این سبک در بعضی کشورهای اروپایی نیز شهرت داشت. ال اسکوریال را در مادرید، اسپانیا میتوان نام برد که در اواخر سال های 1500 مقر پادشاهی اسپانیا بوده است.
One thought on “معماری رنسانس”