معماری رومانسک (معماری رومی وار)

اوضاع و احوال اجتماعی پیش از قرون وسطی در دوره های یونان و روم موجب شده بود که آثار هنری، بطور کلی هنر معماری به رشد و تداوم و ماندگاری قابل ملاحظه ای برسد. این وضعیت تا چند قرن بعد هم در اروپا دوام آورد، اما در نتیجه جنگها و کشمکش ها پدید آمد، تا اینکه در این برهه از زمان هنر و سبک رومانسک پا به عرصه گذشت.

سبک رمانسک

به معماری اروپا اشاره دارد که در قرن ۱۰ میلادی آغاز شد و تا قرن ۱۲ یعنی روی کار آمدن سبک گوتیک ادامه داشت.

این سبک بر پایه‌ی شیوه‌های معماری رومی‌ها استوار است و با ویژگی‌هایی همچون دیوارهای ضخیم، طاق‌های گرد و برج‌های بزرگ شناخته می‌شود. تمامی مناطقی که زمانی بخشی از امپراطوری روم بوده‌اند، ویرانه‌هایی از آن دوران را در برمی‌گیرند و طاق، ویژگی مشترک بیشتر آن‌ها به شمار می‌رود.

گسترش و اعتلای معماری سبک رومانسک در اروپا به طور مشخص در چهار کشور: فرانسه، انگلستان، آلمان و اسپانیا قابل بررسی اند، در هر یک از این چهار کشور معماران سبک رومانسک با ظرافت و نوآوری های خاصی معماری این دوره را به شرایط، مقتضیات و خصوصیات کشور خود وفق داده و همین امر سبب شد تا ویژگیهای خاصی در سبک رومانسک هر یک از این کشورها قابل ملاحظه باشد. 

در هر یک از کشورهای فوق الذکر، معماری رومانسک به شیوه های گوناگون و متنوع اجرا گردیده است و در مناطق مختلف هر کشور روش ساخت بناهای این سبک بویژه کلیساها، بنا به ابتکارات معماران متمایز گردیده است و در مناطق مختلف هر کشور روش ساخت بناهای این سبک بیش از ده شیوه (سبک) از این معماری (رومانسک) وجود دارد.

رومانسک در فرانسه

یکی از سرزمینهایی که از نظر معماری پس از رومانسک این کشور هنوز از نظر سیاسی حاکمیت مستقلی نیافته بود، اما با توجه به شرایط خاص بومی، معماری رومانسک در این کشور به فرمها و اشکال مختلفی تقسیم گردیده که در میان آنها می توان هفت نوع مختلف از کلیساهای رومانسک را در سراسر فرانسه شناخت. در معماری رومانسک فرانسه می توان به دو کلیسای “سن مارتین تورس” و ” کلیسای کلونی دوم” اشاره کرد.

در این سبک برای جلوگیری از رانش دیوار تالار مرکزی و اصلی کلیسا، دیوارهای راهروهای جانبی را مرتفع تر ساخته اند و همین امر موجب گردیده که داخل کلیسا تاریک شود، چون این امر مانع از ایجاد پنجره در روی تالار مرکز می گردید. از این نمونهه ها می توان به کلیساهای: سان مارتیدر لیموگز، کلیسای سن فوی، کلیسای سرنن در تولوز، کلیسای سانتیاگو در کان فرانسه اشاره کرد.

رومانسک در ایتالیا

معماری رومانسک در ایتالیا تحت تاثیر عوامل مختلف دارای تفاوتهایی است که بطور کلی می توان این سبک را در مناطق مختلف ایتالیا به شرح زیر خلاصه نمود:

شمال ایتالیا:

معماری رومانسک در این ناحیه به خصوص در ایالات لومباری به کلیساهای رومانسک اروپایی و به طور واضح تر به معماری رومانسک آلمان نزدیکتر هستند و علت این مسئله شاید این باشد که آلمان و ایالت لومباردی ایتالیا از زمان کار و لنژ روابط سیاسی و فرهنگی نزدیکی با یکدیگر داشته اند که از نظر هنری نیز بر یکدیگر را مشخص نمود.

سبکهای تزئینی بکار گرفته شده در نمای کلیسای “اشپایر” آلمان، به شیوه لومبادی و بویژه از “کلیسای سن آمبرجو” در میلان (مرکز ایالت لومباردی) اقتباس شده است.

مرکز ایتالیا:

کلیساهای منطقه جنوبی ایتالیا هنوز از سقفهای خرپایی چوبی که از سنتهای مسیحیت آغازین بود، استفاده می کردند.این مسئله در قسمتهای مرکزی ایتالیا چشمگیر بود و نمونه بارز این سبک جنوب ایتالیا کلیسای پیزا است.

در این کلیسا که روحیه بناهای صدر مسیحیت مانند سقف خرپایی و پلان با سیلیکایی در آن هویدا است، به خاطر موقعیت جغرافیای خاص شهر پیزا در کنار دریا و ارتباط این شهر با نقاط دیگر بویژه شرق، عناصر معماری بیزانس و معماری اسلامی در معماری کلیسای جامع این شهر با هم در آمیخته اند.

جنوب ایتالیا:

جنوب ایتالیا در این مقطع زمانی زیر سیطره حکومت “نرمانها” اداره می شد و معماری رومانسک در این بخش تحت تاثیر معماری ایلات “نرماندی” فرانسه بود و در معماری این منطقه تاثیر معماری نرماندی به وضوع نمایان است و مهمترین ویژگی آن سقفهای شیبدار چوبی است.

رومانسک در انگلستان

ویژگیهای معماری رومانسک در انگلستان را می توان، دیوارهای ضخیم و ستونهای داخلی قطور که اغلب استوانه ای هستند و از نظر پلان این بناها دارای پلانی طولی و به عبارتی بسیار کشیده اند و بازوهای عرضی آنها نسبت به بناهای دیگر سبک رومانسک بیش از حد معمول بیرون کشیده شده اند، محراب در این کلیساها به شکل ادامه پلان و بسیار طولانی است. همچنین برجهای مربع با سقفهای مسطح بر روی محل تقاطع در صحن و بازوهای عرضی از دیگر ویژگی معماری رومانسک در انگلستان است. ویژگی دیگر این معماری این است که بر خلاف کلیساهای با سیلیکایی در ایتالیا و دیگر نقاط، نمای کلیساها در پشت برجها مخفی می شوند و وضعیت داخلی کلیسا را نمی توان از نمای بیرونی تشخیص داد.

ویژگی های شاخص معماری رومانسک

• ستون‌های ضخیم و مقاوم
• دیوارهای ضخیم(وظیفه‌ی تحمل وزن سنگین ساختمان را بر عهده  داشتند)
• بدنه سازه گرد و دایره ای شکل
• طرحی منظم و متقارن
• برج‌های بزرگ
• طاق های رومی
• استفاده از شکل‌های هندسی همچون مربع، لوزی و طرح‌های زیگزاگ در داخل فضا

سبک های معماری رومانسک

• لومباردی
• نرماندی
• توسکان
• اکتین
• کلونی_بورگونی

سبک لومباردی

• عناصر تزئینی نظیر ردیف قوسهای زیر قرنیز لبه ی بام
• بالکانه ای پله پله قوس دار زیر شیروانی
• گچبری های مشخص کننده طبقات برجها
• تاقهای متقاطع سراسر راهروهای جانبی صحن
• کلیسای سن امبرجو و کلیسای اشپایر

سبک نرماندی

به مناطق جنوبی آلمان نرمان گفته می شده است.از این سبک در کشورهای دیگری مثل فرانسه و انگلیس استفاده می شد.این سبک دوران تکامل خود را در فرانسه طی نمود.

کلیسای سنت اتین از نمونه ساختمان های ساخته شده به این سبک است.

سبک توسکان

یکی دیگر از سبک های رایج در معماری رومانسک سبک توسکان است که در ابتدا در بخشی از ایتالیا اغاز گردید و به همین نام خوانده شد.در واقع خصوصیات معماری رومانسک را با این سبک درآمیختند،چنانکه بناهایی که به شیوه توسکانی ساخته شده اند بسیار تحت تاثیر خصوصیات باسیلیکاهای صدر مسیحیت هستند.

به همین دلیل رومانسک سبک توسکان به رومانسک محافظه کار مشهور است.

از بناهای بارز این سبک میتوان به گروه کلیسای پیزا در شهر پیزای ایتالیا و کلیسای سن مینا ال مونته در فلورانس اشاره کرد.

سبک اکتین

اکتین نام منطقه ای در جنوب فرانسه است.از جمله خصوصیات معماری رومانسک در این سبک ایجاد گنبدبر روی کلیساها متاثر از معماری بیزانس و عدم وجود راه های جانبی است.همچنین سقف اصلی اکثر کلیساهای این سبک چوبی بوده و سقف های گنبدی به عنوان پوشش زیرین و دومی ایجاد می شده است.

کلیساهای این سبک و ناحیه از نظر ارتفاع کوتاهتر از کلیسای واقع در فرانسه هستند.

یکی از بناهای این شیوه کلیسای سان پیر انگلوم است.

سبک کلونی_بورگونی

• استفاده از طاق گهواره ای نیم دایره ای
• مشخص شدن نمازخانه در نمای بیرون ساختمان که حجمی مشخص و نمایان کرده است.
• کلیسای سن سرنن فرانسه یکی از بناهای ساخته شده به این سبک است.

ساختمان های شاخص معماری رومانسک

کلیسای جامع دورام در شهر دورام انگلستان

شهردورام در ناحیه شمال شرقی انگلستان بیشتر به خاطر وجود کیلسای جامع دورام و قلعه دورام مربوط به قرن ۱۱ میلادی شناخته می‌شود. در سال ۱۹۸۶، قلعهٔ دورام به‌طور مشترک با کلیسای جامع دورام که در فاصلهٔ کمی از فضای سبز کاخ واقع شده‌است در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.قلعهٔ دورام (Durham Castle) دژی است متعلق به دوران نورمان‌ها که در شهر دورامِ انگلستان، بر بلندای تپه‌ای بالاتر از رود ور و جنب کلیسای جامع دورام بنا شده‌است.

کلیسای جامع الی (Ely Cathedral) در انگلیس

کلیسای جامع الی یک کلیسای جامع در شهر الی، کمبریج‌شایر، انگلستان است. این کلیسا که در سال ۱۰۸۳ ساخته شده است دارای دو برج به ارتفاع ۶۶ و ۵۲ متر است. کلیسای جامع الی در کمبریج انگلستان با برج‌های هشت ضلعی منحصر به فردش، یکی از عجایب هفتگانه در زمان قرون وسطی است. به این کلیسا”کشتی در آب” نیز گفته می‌شود.برج فانوس این کلیسا که از شهرت بسیار زیادی برخوردار بوده، از تیرهای بلوطی سنگین که وزنشان به ۶۳ فوت می‌رسد، تشکیل شده است.

کلیسای پیزا در ایتالیا

این کلیسا در سده های 11 و 12 میلادی ساخته شده و نقشه آن متاثر از باسیلیکای رومی است.این کلیسا دارای پنج دالان است.در نگاه نخست به کلیسای مسیحیت آغازین شباهت دارد ولی بازوی بر آمده گنبد بالای تقاطع پوسته مرمرین غنی و بالکانه های چند قوسی نمای آن خصوصیاتی هستند که به سبک رومانسک تعلق دارند.

برج ناقوس معروف این کلیسا به دلیل نشست پی اش 2/4 متر از خط قائم انحراف دارد.

برج معروف پیزا در شهر پیزا ایتالیا

این برج در کنار کلیسای اصلی این شهر قرار دارد و هدف از ساخت آن یک سازه‌ای بوده که ناقوس در بالای آن قرار بگیرد. ارتفاع این برج در بلندترین حالت خود، 56.67 متر است و در کمترین حالت ارتفاع آن 55.86 متر می‌رسد. این برج کج کاملا مورب بوده و درجه انحراف آن 6.3 می‌باشد و هر روز هم به کجی آن اضافه می‌شود.

متریال مورد استفاده برای ساخت این برج، شن، ماسه و سنگ مرمر است و با گذر زمان برای جلوگیری از سقوط این برج مصالح دیگری هم به آن اضافه کرده‌اند.

درون برج راه پله‌ای 251 پله‌ای، زیبا و به صورت مارپیچی ساخته شده است.

کلیسای سن مینیاتو آل مونته (San Miniato al Monte) فلورانس ایتالیا

این کلیسا به سبکی خاص،معماری مسیحیت آغازین را زنده کرده است.هرچند که قوس بندی دیوار و پوشش ظریف و هندسی آن از مرمر چنان جلوه تزئینی زیبایی به نمای آن داده است که با نمای ساختمانی پیشین فاصله دارد.سقف این کلیسا همانند بسیاری از کلیسای توسکانی چوبی است اما صحن آن با داشتن قوسهای دیافراگمی از بالای جرزهای مرکب به سه بلوک برابر تقسیم شده است.

نمای ایت کلیسا به بخشهای مختلفی تقسیم شده است و در قسمت بالا یک سنتوری با تاق نمای نیم دایره ای تعبیه شده است.

صومعه کلونی در فرانسه

صومعه کلونی در فرانسه به پطرس، یکی از دوازده حواری عیسی مسیح و از رهبران کلیسای مسیحیت اولیه وقف شده است. با سبک معماری رومانسک، این صومعه در سال ۹۱۰ تاسیس و بین قرون ۴ الی ۱۲، سه کلیسا به آن اضافه شد. پیش از ساخت کلیسای سن پیترو در واتیکان، اولین کلیسای صومعه بزرگ‌ترین کلیسا در جهان بود. در طول انقلاب فرانسه در سال ۱۷۹۰، بخش اعظم صومعه ویران شد و تنها قسمت اندکی از آن به‌جا ماند. 

کلیسای جامع اشپیر در آلمان

کلبسای اشپایر باسیلیکایی با سقف چوبی است که بین سالهای ۱۱۰۶ – ۱۰۸۲ م فضای داخلی کلیسا مجدد طراحی شد و با سازه ای طاقی به ارتفاع ۳۲٫۵ متر و ۵۰ متر در تقاطعگاه به اجرا درآمد که بلندترین و پر خیزترین سازه رومانسک به شمار می رود. (گواه تکنیک بالای طاق زنی آلمانی ها).

طرح بنا، شدیدا وامدار بناهای اتونی است و این نکته خود را در معماری نمای برج های شرقی و غربی به خوبی نشان می دهد. در کلیسای اشاپر پس از بازسازی و ایجاد سقف قوس دار آن، برای هدایت نور بیشتر به داخل کلیسا از تاق جناغی چهار بخش متقاطع استفاده کردند که این تاقها بر روی قوسهای نیم دایره ای سوار می شد، در این قوس امکان تعبیه پنجره در زیر تاق وجود داشت. این کلیسا را می توان یکی از کلیساهای تمام تاق دار رومانسک در اروپا به شمار آورد. محل مربع تقاطع این کلیسا توسط یک گنبد هشت ظلعی پوشانده شده است.

قلعه وارتبورگ (Wartburg Castle) در آلمان که اِلمان‌هایی را به سبک گوتیک و رنسانس نیز در برمی‌گیرد.

این قلعه ۹۰۰ ساله اولین قلعه های آلمان بود که در لیست جهانی یونسکو ثبت شد. در زمان زندگی این قلعه هر کدام از صاحبان آن موارد متفاوتی را به واتبورگ اضافه می کردند که منعکس کننده سبک های معماری معاصر آن زمان است؛ به طوری که بازدید کنندگان می توانند از هر جهتی که به قلعه نزدیک می‌شوند، داستان متفاوتی را شاهد باشند. وارتبورگ از این جهات نیز که زمانی مخفیگاه مارتین لوتر بوده، شناخته شده است.

کلیسای سنت اندرو (St. Andrew’s Church) در شهر کُلُن آلمان

کلیسای سنت آندرو اولین‌ بار در سال ۱۵۷۰ میلادی ساخته و با جشن‌های پرشکوه افتتاح شد. در سال ۱۵۷۸، بنای کلیسا توسط سربازان آدیل شاه به شدت آسیب دید و بنای امروزی آن ترکیبی از بازسازی‌هایی است که از سال ۱۵۹۴ روی آن صورت داده‌اند. سبک نئوگوتیک برجسته‌ترین عنصر معماری است که امروزه می‌توان در بنای کلیسا مشاهده کرد. فضای داخلی کلیسا به تمامی‌ سفید رنگ است و در غارمانندهای داخل آن ته رنگی طلایی به‌کار برده‌اند. همچنین این کلیسا میزبان مجسمه‌ای مرمری و زیبا از بانو فاطیما است. 

کلیسای سنت امبروجو

این کلیسا دارای دهلیز سرگشاده ای است با یک هشتی و دو طبقه در قسمت ورودی که در انتهای شرقی صحن یک برج هشت ضلعی قرار دارد و دارای دو برج کوتاه و بلند است که برج کوتاه متعلق به سده دهم و برج بلند متعلق به سده دوازدهم می باشد.این کلیسا متعلق به سبک آلمانی_لومباردی می باشد.

کلیسای سنت اتین

طرح این کلیسا پیش در آمدی بر نمای دو برج کلیسای گوتیک است.نمای این کلیسا توسط چهر دیوار با جرز پشت بند به سه بخش عمودی تقسیم می شود که همگی با طرح صحن و راهروهای جانبی در داخل کلیسا مطابقت دارد.برج ها نیز در بالای دیوارهای پشت بند خود دارای یک تقسیم بندی سه بخشی اند و دریچه های ایجاد شده در دیواره های آنها به ترتیب از طبقه پایین به بالا بزرگتر می شوند. کلاهک های برجها مختصات بعدی گوتیک هستند.

کلیسای سن پیر انگلوم

این کلیسا در سده 12 ساخته شده روی مربع های تقاطع های گنبدی ایجاد گردیده است.این کلیسا یک بازوی عرضی نسبتا بزرگ دارد که از خصوصیات بارز این کلیسا و سبک اکتین است.

کلیسای سن سرنن فرانسه

کلیسای سن سرنن یکی از بناهای است که به سبک کلونی_بورگونی ساخته شده و شرایط لازم برای ایجاد یک سقف سنگی با استفاده از تاق گهواره ای نیم دایره ای را داشته است.نقشه ساختمانی این کلیسا از نظم و دقت هندسی فوق العاده ای برخوردار است.

در این کلیسا بالکن های دو طبقه برای جا دادن جمعیت مسیحی و همچنین ایجاد نمازخانه های مجزا فضای وسیع تر و بیشتری برای عبادت کنندگان در مراسم نماز و دعا فراهم آورده است.

کلیسای حواریون مقدس (Basilica of the Holy Apostles) در شهر کلن آلمان

کلیسای بزرگ سنت مارتین (Great St. Martin Church) در در شهر کلن آلمان